Δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου
Δημιουργία του κόσμου
Μια από τις σπουδαιότερες θεολογικές έννοιες και βασική δογματική διδασκαλία της εκκλησίας είναι η ἐξ οὐκ ὄντων δημιουργία του κόσμου. Η διαδικασία και τα στάδια της δημιουργίας της κτίσης από τον Κτίστη Θεό περιγράφονται στην Αγιά Γραφή, στο βιβλίο της Γενέσεως της Παλαιάς Διαθήκης, και ερμηνεύονται από τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας.
Ως γνωστόν, η αρχαία Εκκλησία είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των απόψεων της Φιλοσοφίας και κατ' επέκταση των διαφόρων αιρετικών ομάδων, οι οποίες στηρίχθηκαν στα διάφορα φιλοσοφικά συστήματα. Κατά αυτόν τον τρόπο οι Πατέρες, φωτισμένοι από Πνεύμα Άγιο, εξαναγκάζονται να διατυπώσουν το δόγμα, το οποίο προέρχεται από την εμπειρία τους.
Βασική πεποίθηση του αρχαίου ελληνορωμαϊκού κόσμου ήταν πως ο κόσμος δημιουργήθηκε από προ υπάρχουσα ύλη και κατά συνέπεια το συμπάν είναι αιώνιο και άπειρο. Για την Ορθόδοξη Εκκλησία ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε κατά αντιγραφή των αρχέτυπων Ιδεών, όπως πίστευε η Πλατωνική φιλοσοφία, αλλά από τον Θεό, δίχως κτιστά μέσα, με τη θέληση Του. Έτσι, ούτε θεοποιείται ο κόσμος, ούτε αυτονομείται, αλλά αποτελεί δώρο του θεού και προέρχεται από την άκτιστη θεία βουλή και ενέργεια.
Τίποτα στη δημιουργία του θεού δεν είναι κακό. Αν και η δημιουργία βρίσκεται στην βουλή του Τριαδικού Θεού προαιώνιος, τούτο δεν σημαίνει πως η δημιουργία είναι αιώνια. Εφόσον το σύμπαν έχει αρχή αναγκαστικά θα έχει και τέλος. Ο Θεός – Πατέρας αποτελεί προκαταρκτική αιτία των πάντων, ο εξ ου τα πάντα, ο Υιός ο δι ου τα πάντα και το Άγιος Πνεύμα το εν ω τα πάντα. Κατά αυτό τον τρόπο, στο έργο της δημιουργίας, συμμετέχουν και τα Τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, όπως δογμάτισε η Έ Οικουμενική Σύνοδος.
Δημιουργία και ιδιώματα του ανθρώπου
Αφού ο Τριαδικός Θεός δημιούργησε, αρχικά, τον νοητό και πνευματικό κόσμο και στη συνέχεια τον υλικό και αισθητό κόσμο στο τέλος δημιούργησε τον άνθρωπο, αποτελούμενο από νοερό και αισθητό στοιχείο. Κατά αυτόν τον τρόπο, ο άνθρωπος αποτελεί την περίληψη όλης της κτιστής δημιουργίας.
Από τις διηγήσεις της Παλαιάς Διαθήκης αλλά και από το γεγονός πως ο Χριστός θα προσλάμβανε, εν χρόνω, ολόκληρή την ανθρώπινη φύση, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως η Τρισυπόστατη Θεότητα έπλασε τον άνθρωπο με ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή. Δημιουργήθηκε τελευταίος από τον Θεό, για να αποτελέσει κόσμημα και στολίδι της κτίσης.
Βασική δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας αποτελεί η δημιουργία του ανθρώπου, την έκτη ημέρα, ως κατ΄εικόνα και καθ΄ομοίωση Θεού. Κατά αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος καθίσταται το τελειότερο δημιούργημα του Πανάγαθου Θεού και διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα δημιουργήματα ως λογικός σε άλογα όντα.
Ο άνθρωπος δημιουργείται ως κατ΄εικόνα του Θεού. Βεβαίως αυτός ο όρος χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Πραγματική εικόνα του Θεού είναι ο Λόγος, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Θα μπορούσαμε να πούμε, ωστόσο, πως ο άνθρωπος αποτελεί εικόνα της εικόνας του Θεού.
Δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τον ορισμό του κατ΄εικόνα, καθώς αποτελεί μυστήριο. Μόνο ο Παντογνώστης και Πανάγαθος Θεός, ο οποίος και το χορήγησε στον άνθρωπο, το γνωρίζει με ακρίβεια. Έτσι, σημαίνονται αντιφατικές απόψεις των Πατέρων και των εκκλησιαστικών συγγραφέων για τον προσδιορισμό του όρου.
Επιπρόσθετα, το κατ΄εικόνα αναφέρεται, σύμφωνα με τους Πατέρες, αποκλειστικά στην πνευματική διάσταση του ανθρώπου, την ψυχή. Αναλυτικότερα, με το συγκεκριμένο όρο προσδιορίζεται το σύνολο των εθνοπρεπών αγαθών που χάρισε ο Θεός στον άνθρωπο και πηγάζουν από τη Θεότητα Του.
Σύμφωνα με την πατερική παράδοση, στο κατ΄εικόνα προσδίδεται το λογικό, το αυτεξούσιο, το κυριαρχικό και το κοινωνικό. Το χαρακτηριστικό αυτό το λαμβάνουν όλοι οι άνθρωποι από την γέννηση τους.
Το καθ΄ ομοίωση είναι αναπόσπαστα ενωμένο με το κατ΄εικόνα, δεν νοείται χωρίς ή ξεχωριστά από αυτό. Ενώ το δεύτερο αποτελεί κοινό κτίσμα όλων των ανθρώπων, το πρώτο δεν χαρίζεται στον άνθρωπο, αλλά για να το αποκτήσει χρειάζεται προσωπικός και πνευματικός αγώνας σε συνδυασμό με την ορθή εκμετάλλευση των θείων δωρεών.
Επομένως, η κατάκτηση του καθ΄ ομοίωση αποτελεί αγωνιστική προσπάθεια του ανθρώπου, για να πετύχει την μετοχή του στη θεία ενέργεια και να αποκαταστήσει την σχέση σου με τον Πατέρα – Δημιουργό. Κατά αυτόν τον τρόπο, το κατ΄εικόνα το έλαβε ο άνθρωπος αμέσως από τον θεό, ενώ τι καθ΄ ομοίωση αποτελεί αποκλειστική -αγαθή - επιλογή του ανθρώπου.
Αυτεξούσιο / Ελευθερία του ανθρώπου
Βασικό γνώρισμα του ανθρώπου είναι η ελευθερία της βούλησης. Η απώλεια του αυτεξούσιου σημαίνει και απώλεια της ανθρώπινης οντότητας. Η ανθρώπινη ελευθερία, κατά αυτόν τον τρόπο, αποτελεί βασικό γνώρισμα της κατ΄εικόνας Θεού δημιουργίας του ανθρώπου και ουσιαστικό στοιχείο της ύπαρξης του.
Το αυτεξούσιο είναι σεβαστό και απαραβίαστο από τον Τριαδικό Θεό. Σεβαστό, ακόμα θα γίνει και από τον ίδιο τον Χρίστο, ο οποίος καλεί οποίος θέλει να σηκώσει τον σταυρό του και να τον ακολουθήσει. Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος στο να επιλέξει ανάμεσα στο αγαθό και στο κακό.
Εκείνος που ενεργεί και ζει ελεύθερα ποθεί το αγαθό, ενώ ο ανελεύθερος, ο οποίος είναι υποταγμένος στον υλικό κόσμο, πράττει το κακό. Κατά αυτόν τον τρόπο, ο άνθρωπος επιλέγει αν υπάρξει κατ΄εικονα και καθ΄ ομοίωση του Θεού ή του διαβόλου.
Η πίστη και εφαρμογή του θελήματος του Θεού αποτελεί την πραγματική ελευθερία, την αυθεντική, που οδηγήσει στην κοινωνία με τον Τριαδικό Θεό. Αντίθετα, η σχέση με την αμαρτία οδηγεί στην δουλεία. Ο άνθρωπος, κατά αυτόν τον τρόπο, είναι ελεύθερος να επιλέξει ανάμεσα στην Βασιλειάδα ή στο Άουσβιτς.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- ΒΛΑΧΟΣ Ι., (Μητροπολίτης Ναύπακτου), Όσοι Πιστοί: Κείμενα Ορθοδόξου Παράδοσης ή Παραδεδομένης Πίστης, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου, Ναύπακτος 2002.
- ΤΣΙΓΚΟΣ Β., Δογματική της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Ostracon, Θεσσαλονίκη 2019.
- ΘΕΟΔΩΡΟΥ Α., Βασική Δογματική Διδασκαλία: Απαντήσεις σε ερωτήματα Δογματικά, Αποστολική Διακονία, χ.τ. 2021.
- ΝΙΚΟΛΑΙΔΗΣ Α., Προβληματισμοί Χριστιανικού Ήθους, Γρηγόρης, Αθήνα 2006.
- ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ Σ., , Μαθήματα Δογματικής Θεολογίας, Δόμος, Αθήνα 2021.
- ΞΕΞΑΚΗΣ Ν., Ορθόδοξος Δογματική: Η περί Δημιουργίας Διδασκαλία, Έννοια, Τόμος 3ος , Αθήνα 2009.
- Πηγή εικόνας: orthochristian.com